Ο Θανάσης (Tom) Οικονόμου, αστροφυσικός από τον Ζιάκα Γρεβενών, αποτελεί διεθνή σημαιοφόρο της ελληνικής επιστήμης. Η πορεία του, από παιδί του εμφυλίου έως κορυφαίος ερευνητής στη NASA και το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, αποτελεί παράδειγμα δύναμης, ταλέντου και προσφοράς.
Παιδικά χρόνια και σπουδές
Γεννήθηκε το 1937 στον Ζιάκα, ένα χωριό των Γρεβενών που υπέφερε από την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Στο πλαίσιο της αναλγησίας της εποχής, στάλθηκε ως παιδί στη Σοβιετική ζώνη επιρροής και συγκεκριμένα στην Τσεχοσλοβακία, όπου ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του σε ορφανοτροφείο. Εκεί φοίτησε για πρώτη φορά στο σχολείο μέχρι τα 16 του και στη συνέχεια σπούδασε Πυρηνική Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Πράγας, από όπου αποφοίτησε με άριστα το 1961.
Συνεργασία με τη NASA
Το 1964 μετακόμισε στις Ηνωμένες Πολιτείες και εντάχθηκε ως Senior Scientist στο Εργαστήριο Αστροφυσικής και Διαστημικών Ερευνών Enrico Fermi του Πανεπιστημίου του Σικάγου. Από τότε, ξεκίνησε μια πολυετή συνεργασία με τη NASA, την ESA, καθώς και με διαστημικούς φορείς της Σοβιετικής Ένωσης, της Ρωσίας και της Ιαπωνίας.
Συμβολή σε διαστημικές αποστολές
Ο Οικονόμου σχεδίασε επιστημονικά όργανα για σημαντικές διαστημικές αποστολές:
- Alpha Proton X-ray Spectrometer (APXS): Κατασκευάστηκε για το Mars Pathfinder (1997) και πραγματοποίησε την πρώτη χημική ανάλυση πετρωμάτων του Άρη.
- Συμμετείχε σε περισσότερες από 15 αποστολές, όπως Mars Rovers, Cassini προς τον Κρόνο, Rosetta στον κομήτη 67P/Churyumov–Gerasimenko, Stardust και Stardust-NExT.
- Οι πρώτες συσκευές από την ομάδα του πέτυχαν προσεδάφιση στο φεγγάρι κατά τις πρώτες αποστολές Surveyor (1967-1968).
Ο “νονός του Άρη”
Το 2005 πρότεινε στη NASA ελληνικά ονόματα για περιοχές του Άρη, όπως «Άγραφα», «Καλαμπάκα», «Ξάνθη» και «Τέμπη», πρόταση που υιοθετήθηκε και καθιέρωσε τον ίδιο ως τον «νονό του πλανήτη Άρη».
Τιμητικές διακρίσεις
Ο Οικονόμου έχει διακριθεί με πολυάριθμες τιμητικές διακρίσεις, όπως:
- NASA awards για το APXS, Mars Rover, Stardust
- Niki Award του Ιδρύματος Κόκκαλη (2009) για την προσφορά του στην επιστήμη
- Τιμητικό διδακτορικό από το ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας (2007)
Παράλληλα, δεν ξέχασε τον τόπο του. Προώθησε το εκπαιδευτικό πάρκο και συνέδεσε την επιστημονική του παρακαταθήκη με την κοινωνική του συνείδηση.
Το Αστρονομικό Πάρκο Όρλιακα
Το όραμά του έλειπε από την Ελλάδα του τόπου του: το 1997 πρότεινε τη δημιουργία Αστρονομικού Πάρκου στο βουνό της γενέτειράς του, στον Όρλιακα Γρεβενών — περιοχή με εξαιρετικά χαμηλή φωτορύπανση, ιδανική για αστρονομική εκπαίδευση και έρευνα. Το έργο, με τη στήριξη της περιφέρειας και ευρωπαϊκών κονδυλίων, έχει προχωρήσει σημαντικά, καθιστώντας το κόμβο επιστημονικής ανάπτυξης.
Ανθρωπιστική προσφορά
Πέρα από την επιστήμη, ο Οικονόμου δείχνει και το κοινωνικό του πρόσωπο. Μέσω της ελληνικής ομογένειας στο Σικάγο, δώρισε 10.000 δολάρια στην Ιερά Μητρόπολη Γρεβενών, ενισχύοντας δράσεις όπως συσσίτια και πρωτοβουλίες για άπορες οικογένειες.
Μια παρακαταθήκη που εμπνέει
Ο Θανάσης Οικονόμου αποτελεί τον υλοποιημένο ορισμό του Έλληνα επιστήμονα που ξεκίνησε από ταπεινές ρίζες και έφτασε να διεθνοποιήσει το όνομα του τόπου του. Παιδί δύσκολων εποχών, εξελίχθηκε σε διεθνή αστέρα της διαστημικής έρευνας — κι όμως, παραμένει σεμνός, πάντα συνδεδεμένος με τον τόπο καταγωγής του και την ανθρωπιά.
