Στην ορεινή ραχοκοκαλιά της Δυτικής Μακεδονίας, λίγα χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Γρεβενών, βρίσκεται ο Ζιάκας ή Τίστα, όπως ονομαζόταν αρχικά. Ένας τόπος που δεν κουβαλά απλώς μια ιστορία αιώνων, αλλά αποτελεί και αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας λιγότερο γνωστής κοινωνικής ομάδας: των Κουπατσαραίων.
Πρόκειται για μια ιδιαίτερη κατηγορία κατοίκων της βόρειας Πίνδου, με γεωγραφική εξάπλωση κυρίως στα χωριά δυτικά των Γρεβενών, τα λεγόμενα «κουπατσοχώρια». Σε αντίθεση με τα βλαχοχώρια της περιοχής, οι Κουπατσαραίοι ήταν ελληνόφωνοι, μόνιμα εγκατεστημένοι και αμιγώς χριστιανικοί πληθυσμοί. Η Τίστα, σημερινός Ζιάκας, υπήρξε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κουπατσοχώρια, διατηρώντας ζωντανά στοιχεία αυτής της πολιτισμικής ταυτότητας μέχρι και σήμερα.
Η ονομασία «Κουπατσαραίοι» έχει απασχολήσει ιστορικούς και λαογράφους. Για άλλους, προέρχεται από τη βλάχικη λέξη «κουπάτσιου», που σημαίνει βελανιδιά, παραπέμποντας στα δάση της περιοχής. Άλλοι βλέπουν σλαβική ρίζα, από τη λέξη «κουπάτς», που σημαίνει γεωργό, αναφορά στην κύρια ενασχόληση των κατοίκων.
Παρότι κάποιοι λαογράφοι θεωρούν ότι οι Κουπατσαραίοι είχαν πιθανές ρίζες σε λαούς που κάποτε μιλούσαν βλάχικα ή σλάβικα, με το πέρασμα των αιώνων εξελληνίστηκαν πλήρως. Δεν ήταν Βλάχοι, ούτε Σαρακατσάνοι. Ήταν μια ιδιαίτερη ομάδα με έντονα τοπικά χαρακτηριστικά και δική τους κοινωνική ταυτότητα.
Σε αντίθεση με κάποιες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας, όπου υπήρξαν εξισλαμισμοί και δημιουργήθηκαν κοινότητες Βαλαάδων, στα Κουπατσοχώρια αυτό δεν συνέβη. Μόνο σε ελάχιστα χωριά με αμφισβητούμενη ένταξη στην κουπατσαραιική ζώνη, όπως η Πηγαδίτσα, τα Ανάβρυτα (Βράστινο), το Κάστρο και η Κυρακαλή, εντοπίζονται εξισλαμισμένοι πληθυσμοί. Ο κορμός των Κουπατσαραίων παρέμεινε σταθερά προσηλωμένος στην ορθόδοξη πίστη.
Κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα, οι Κουπατσαραίοι έπαιξαν ενεργό ρόλο στις εθνικές εξελίξεις. Συμμετείχαν στην επανάσταση του 1878, στον Μακεδονικό Αγώνα και στην Εθνική Αντίσταση. Ξεχωρίζει η μορφή του Θεόδωρου Ζιάκα, οπλαρχηγού από την Τίστα, ο οποίος ηγήθηκε των ενόπλων σωμάτων της περιοχής κατά των Οθωμανών και άφησε ανεξίτηλο το όνομά του στην ιστορία της Μακεδονίας.
Τα χωριά των Κουπατσάρων είναι τα ακόλουθα: ο Ζιάκας (Τίστα), η Αετιά (Τσουριάκας), ο Δοξαράς (Μπούρα), ο Έλατος (Ντιβράνι), το Μεσολούρι, το Δοτσικό (Ντούσκο), το Πολυνέρι (Βοντέτσκο), η Καληράχη (Βραβονίστα), το Πρόσβορο (Δέλβινο), η Αλατόπετρα (Τούζι), το Πανόραμα (Σιάργκανλι), η Λάβδα, το Περιβολάκι (Λιπινίτσα), το Σπήλαιο, το Τρίκωμο (Ζάλοβο), οι Φιλιππαίοι (Φιλκλί), το Παρόρειο (Ριάχοβο), ο Σταυρός (Παλιοχώρι), ο Σιταράς (Σίτοβο), το Κοσμάτι (Κουσμάτσι), οι Μαυραναίοι (Μαυράνλε), το Μαυρονόρος, το Κηπουριό (Τσιπουρίε), η Λαγκαδιά (Ζαπανταίοι), το Μακρολίβαδο (Λαμπανίτσα) και το Μοναχίτι (Μουναχίτλου).
